استخراج و معامله بیت کوین آزاد می‌شود؟
به گزارش دنیای بانک و بیمه ، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در گزارشی با عنوان تحلیلی بر سیاست‌گذاری استخراج رمز دارایی‌ها (رمز ارزها) در ایران و ارائه پیشنهادهای سیاستی می‌نویسد: در سال‌های اخیر موضوع تنظیم‌گری فناوری‌های نوین، به یکی از چالش‌های مهم سیاست‌گذاران در هر کشوری تبدیل‌شده است؛ در این راستا یکی از حوزه‌هایی که اخیراً موردتوجه نهادهای ذی‌ربط قرارگرفته شده، نحوه فعالیت استخراج رمز ارزها در کشور است. در این گزارش فرصت‌هایی که این صنعت می‌تواند در دو سطح صنعت (خرد) و سطح ملی (کلان) برای اقتصاد ایران داشته باشد بیان‌شده است و در بخش انتهایی این گزارش پیشنهادهای سیاستی در این حوزه پرداخته‌شده که می‌تواند مورداستفاده سیاست‌گذاران قرار گیرد.
در سال‌های اخیر رمز ارزها و تکنولوژی دفاتر کل توزیع‌شده همانند بلاک چین به یکی از موضوعات مطرح در سطوح علمی، کسب‌وکار و سیاست‌گذاری تبدیل‌شده است. پس از توسعه کاربردها، تبلیغات وسیع و همچنین افزایش شدید قیمت رمز ارزها در سال ۲۰۱۷ توجه مردم و سیاست‌گذاران کشورها بیشتر به این موضوع جذب شد. در ایران نیز از سال ۱۳۹۶ مسئولین مختلف سخنانی در رابطه با رمز ارزها بیان کردند از مخالفت شدید، هشدار، پیشنهاد رمز ارز ملی، استفاده از تکنولوژی بلاک چین جایگزینی برای SWIFT، صنعت شناختن استخراج رمز ارزها، رشد مصرف بالای برق در ایران به دلیل استخراج رمز ارزها و امکان دور زدن تحریم‌ها با رمز ارزها حتی به‌وسیله رمز ارز ملی تا مطالب دیگری که در حال حاضر نیز کم‌وبیش بیان می‌شود.
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز یک سال ماه اخیر که به مقررات گذاری دیرهنگام آن نیز منتهی شد موضوع ماینینگ یا همان استخراج رمز ارزها به‌خصوص بیت کوین بوده است. به‌طورکلی استخراج فرآیندی است که در آن تراکنش‌ها مورد تأیید قرار می‌گیرند. با این فرآیند بلاک جدید که متشکل از تعدادی تراکنش است به زنجیره بلاک‌های پیشین افزوده و به سبب آن کوین‌های جدیدی ایجاد می‌شود. استخراج رمز ارزها موجب عدم نیاز به‌واسطه و نهاد مرکزی می‌شود و لذا یک نقش بسیار مهم در ایجاد اعتماد، امنیت و پایداری رمز ارزها بازی می‌کند. شکل یک به‌طورکلی چرخه فرآیند یک تراکنش را در بیت کوین نمایش می‌دهد.
شکل ۱- چرخه فرآیند یک تراکنش بیت کوین
این گزارش می‌افزاید: در حوزه فناوری‌های نوین همانند رمز ارزها و بلاک چین که می‌تواند بسیاری از ساحت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را مورد تغییر و تحول قرار دهد، نقش سیاست‌گذار برای جهت‌دهی صحیح و بسترسازی استفاده از فرصت‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
در همین راستا در این پژوهش با رویکرد اقتصادی به سازوکار طراحی‌شده توسط هیئت دولت و وزارت نیروی ایران اشاره‌شده و سپس به‌اختصار برخی از فرصت‌های استخراج رمز ارزها در کشور بیان و درنهایت نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌هایی به سیاست‌گذار جهت بهبود عملکرد بسته سیاستی ارائه خواهد شد.
۱۷ توصیه مهم به تصمیم گیران
این گزارش مهم می‌افزاید: فعالیت استخراج دارای فرصت‌های مناسبی برای اقتصاد کشور بوده، البته بیان این فرصت‌ها به این معنا نیست که در حوزه فعالیت استخراج هیچ چالشی وجود ندارد. درواقع سیاست‌گذار با تنظیم گری مناسب بایستی شرایط و سازوکاری ایجاد کند که استفاده از این فرصت‌ها برای اقتصاد کشور بیشینه شود و چالش‌های آن نیز به حداقل میزان خود برسد. به‌طورکلی دولت در حوزه اقتصاد فضای مجازی معمولاً با تعلل خود موجب فرصت سوزی و تهدید سازی می‌شود و تعلل دولت که ناشی از ناآگاهی برخی از سیاست‌گذاران، عدم دوراندیشی صحیح در کنار محافظه‌کاری آن‌ها بوده موجب سردرگمی فعالان این حوزه نیز شده است ۵۲٫ در این راستا ذکر چند نکته می‌تواند موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گیرد
۱) ظرافت ویژه‌ای که سیاست‌گذار بایستی در تدوین مقررات مناسب و انعطاف‌پذیر خود رعایت کند؛ این است که تنظیم‌گری در فضای رمز ارزها متفاوت از سایر حوزه‌ها بوده چراکه اغلب، ساختار آن غیرمتمرکز است و لذا نحوه مواجه با آن نیز باید متفاوت باشد.
۲) در حال حاضر فعالیت استخراج رمز ارزها بایستی بیشتر به‌صورت یک فعالیت صنعتی نگریسته شود و نه یک فعالیت در سطح خرد و خانگی، استخراج در مقیاس بسیار کم توصیه نمی‌شود و پیشنهاد می‌شود برای مشارکت سرمایه‌های اندک افراد علاقه‌مند به این حوزه، امکان تأمین مالی جمعی فراهم‌شده و بخش خصوصی مطمئن با نظارت دولت سرمایه‌های خرد را جمع کرده و تجهیزات استخراج را در مکانه‌ای مناسب با شرایط خاص قرار داده تا از تجمیع آن‌ها هزینه‌ها کاهش یابد. به‌علاوه با بهبود ارتباط میان فعالین حوزه استخراج در کشور، توصیه می‌شود با تجمیع سرمایه‌گذاری‌های این فعالین، نیروگاه‌های اختصاصی در این رابطه راه‌اندازی کنند
۳) با جهت‌گیری مناسب دولت، امکان ایجاد استخرهای ماینینگ در داخل کشور توسط بخش خصوصی می‌تواند فراهم شود و لذا ماینرهای داخلی می‌توانند به‌آرامی نقش پررنگ‌تری در کل فعالیت استخراج در سطح بین‌المللی داشته باشند
۴) با توجه به اتلاف بالای برق در مرحله انتقال و توزیع برق در کشور، ایجاد مزارع استخراج در کنار نیروگاه‌ها می‌تواند بهترین انتخاب به لحاظ استفاده بهینه از برق تولیدی در کشور باشد؛ چراکه استفاده از برق انتهای شبکه توزیع، غیرکاراترین حالت ممکن است
۵) با توجه به اینکه به‌طور متوسط، تعرفه پرداختی صنعت استخراج از مقدار بالاتری برخوردار است، لذا بهبود بهره‌وری در بخش‌های مختلف صنعت برق از توجیه اقتصادی برخوردار می‌شود. دو راهکار دراین‌ارتباط می‌تواند پیشنهاد نمود، راهکار اول افزایش منصفانه تعرفه برق استخراج به نسبت سایر صنایع و هزینه کرد آن در بهبود بهره‌وری در صنعت برق و راهکار دوم تخصیص برق صنعتی ما به ازای بهره‌وری ایجادشده در تولید، انتقال و توزیع است.
۶) آنچه از دید سیاست‌گذار مغفول مانده، تنظیم‌گری کل فعالیت‌های مرتبط با رمز ارزها در کشور با یک نگاه جامع و سیستمی است؛ به‌بیان‌دیگر نمی‌توان یک بخش را بدون توجه به سایر بخش‌ها به‌طور مجزا قانون‌گذاری کرد؛ به‌عبارت‌دیگر تمامی این بخش‌ها همانند زنجیره‌ای به یکدیگر متصل هستند. قابل‌ذکر است که استخراج رمز ارزها در گستره حوزه‌های مربوط به بلاک چین و رمز ارزها یک سطح پایینی را شامل می‌شود. در حال حاضر دولت بیشتر در بخش استخراج که تنها یکی از بخش‌ها بوده ورود پیداکرده درحالی‌که بخش‌های مهم دیگری همانند مبادله رمز ارزها، صرافی‌ها، بخش عرضه اولیه سکه یا تأمین مالی شرکت‌ها توسط رمز ارزها، کسب‌وکارهای مرتبط و بخش‌های دیگر وجود دارند که فعالان این بخش‌ها در سردرگمی بسر می‌برند.
۷) در کنار اتخاذ سیاست‌های مناسب، بهره‌گیری از رسانه‌ها، هدایت صحیح و افزایش آگاهی مردم در تمام حوزه‌های رمز ارزها و بلاک چین اهمیت ویژه‌ای دارد. متأسفانه نوع انتشار اخبار این حوزه در فضای رسانه‌ها باعث تشدید این ناآگاهی در میان مردم شده و حتی می‌تواند تأثیر عکس بگذارد. به‌طور مثال در سال ۹۲ نوع پوشش خبری این حوزه و حتی اظهارنظر مسئولین محترم یک نگاه مثبت نسبت به استخراج رمز ارزها بوده، اما در سال ۹۸ پوشش خبری و اظهارنظر مسئولین تغییر پیداکرده است. این درحالی‌که است که بسیاری از فعالان استخراج با توجه به رویکرد مثبت سال ۹۲ سرمایه‌گذاری در این حوزه را انجام داده اما در تابستان سال ۹۸ برخوردهای انتظامی و قضایی سختی با آنان صورت گرفته است.
۸) باید سیاست‌گذار به تحولات حوزه استخراج رمز ارزها نیز توجه داشته باشد. به‌طور نمونه نصف شدن پاداش شبکه در هر چهار سال یک‌بار، می‌تواند موجب افزایش نا اطمینانی و ریسک برای ماینرها باشد. لذا قیمت‌گذاری غیر انعطاف‌پذیر و دستوری بدون توجه به تغییرات عرضه و تقاضا می‌تواند آسیب جدی بر فعالیت استخراج داشته باشد. قیمت نقش مهم علامت‌دهی را در اقتصاد بازی می‌کند. قیمت‌گذاری دستوری و بالاتر از حد تعادلی، موجب زیرزمینی و غیر شفاف‌تر شدن فعالیت‌ها خواهد شد.
۹) برای تعیین قیمت برق، یکی از راهکارهایی که مزایای بسیاری برای آن قابل‌تعریف است ازجمله شفافیت معاملات و بهره‌گیری از مکانیزم عرضه و تقاضا، رجوع به بازار بورس انرژی است. با توجه به وجود بسترهای لازم در این رابطه، قیمت‌گذاری می‌تواند در این بازار تعیین شود. این رویه موجب گسترش ابزارهای مالی و مشتقه در بازار بورس انرژی کشور شده و حتی امکان پیش‌خرید برق نیز فراهم می‌شود تا تأمین مالی برای تولیدکنندگان برق تسهیل یابد و ماینرها نیز از تأمین برق برای تجهیزات خود در آینده و باقیمت مشخص اطمینان حاصل کنند.
۱۰) پیش‌فرض برخی از سیاست‌گذاران این است که فعالیت استخراج رمز ارزها، یک فعالیت کاملاً سودآور و بدون ریسک است. درحالی‌که فعالیت استخراج نیز همانند بسیاری از فعالیت‌های دیگر اقتصادی دارای ریسک‌های متعددی است. لذا دولت در قیمت‌گذاری و نوع سیاست‌گذاری خود به ریسک‌های موجود در این فعالیت نیز باید توجه داشته باشد. به‌علاوه با گسترش استخراج رمز ارزها در کشور و ریسک‌های موجود در آن، شرکت‌های بیمه نیز می‌توانند به جهت پوشش ریسک، قراردادهای مرتبط را به فعالان این بخش پیشنهاد دهند.
۱۱) سیاست‌گذار بایستی بحث مصرف انرژی و اثرات خارجی که این فعالیت بر محیط‌زیست می‌گذارد را در سیاست‌گذاری خود مدنظر قرار دهد. با توجه به الگوریتم اجماع اثبات کار موجود در بیت کوین و برخی از رمز ارزهای دیگر، برای حذف واسطه و پایداری شبکه، فرآیند استخراج و مصرف انرژی باید صورت پذیرد. در حال حاضر کل میزان مصرف انرژی برای استخراج بیت کوین رقم کمی را نسبت به کل مصرف انرژی در جهان شامل می‌شود؛ اما با افزایش سختی شبکه این میزان مصرف نیز افزایش خواهد یافت. البته با پیشرفت تکنولوژی در طی زمان هزینه انرژی در تجهیزات استخراج کاهش و بهینه خواهد شد.
۱۲) نوع سیاست‌گذاری نبایستی به‌گونه‌ای باشد که عدم شفافیت را افزایش داده و فعالیت استخراج را زیرزمینی کند چراکه در این صورت بدون آنکه درآمد گمرکی نصیب دولت شود؛ ورود تجهیزات استخراج از مبادی غیررسمی افزایش‌یافته و نیز دستگاه‌های مستعمل با مصرف انرژی بالاتر وارد کشور خواهد شد… در چنین شرایطی امکان رهگیری دستگاه‌ها در کشور میسر نبوده و نظارت کمتری بر فعالیت استخراج توسط دولت وجود خواهد بود. به‌علاوه هزینه‌های دیگری نیز همانند افزایش هزینه‌های نیروی انتظامی، قوه قضاییه بر کشور تحمیل خواهد شد. قابل‌ذکر است که سیاست‌گذاری دولت نباید به‌گونه‌ای باشد که موجب فساد و رانت گردد یعنی به‌طور عملی تنها یک گروه خاص در کشور بتوانند فعالیت استخراج را انجام دهند.
۱۳) مدیریت مناسب شبکه برق کشور یا دیسپاچینگ که موجب تأمین، حفظ پایداری و امنیت شبکه برق کشور می‌شود؛ یکی از دغدغه‌های اصلی برای وزارت نیرو بوده است. یکی از چالش‌هایی که استفاده از انرژی برق توسط تجهیزات استخراج و درنتیجه تقاضای جدید ایجاد خواهد کرد؛ نحوه مدیریت شبکه برق در این شرایط خواهد بود. هرچه سیاست‌های دولت به سمتی حرکت کند که باعث شود فعالان این حوزه انگیزه فعالیت به‌صورت قانونی و رسمی را داشته باشند، شفافیت در این حوزه افزایش‌یافته و لذا شرکت مدیریت شبکه برق ایران، مدیریت بهتری در شبکه برق کشور خواهد داشت.
۱۴) دولت بایستی در رابطه با وصول سهم خود از درآمدهای ناشی از فعالیت استخراج تصمیم‌گیری مناسبی انجام دهد. رفتار منطقی این است که همانند هر فعالیت اقتصادی دیگری، دولت در انتهای فعالیت سهم خود را در قالب مالیات بر عملکرد دریافت نماید و همچنین در خریدوفروش تجهیزات نیز در قالب ارزش‌افزوده و حقوق ورودی درآمدهایی ایجاد نماید. تصمیم دولت در رابطه با اعمال نرخ صادراتی در موضوع انرژی همزمان با دریافت سایر شقوق مالیات منطقی به نظر نمی‌رسد
۱۵) در مقطع زمانی کنونی این امکان وجود دارد که فعالان بخش استخراج به ازای دریافت گاز با نرخ تعرفه صنعتی، به سرمایه‌گذاری و ایجاد نیروگاه‌های جدید برق بپردازند. با توجه به اینکه احداث نیروگاه نیازمند زمان مشخصی است و برای جلوگیری از دست رفتن فرصت استخراج رمز ارزها در کشور در شرایط کنونی، وزارت نیرو در محدوده پاییز و زمستان امسال که دارای مازاد خواهد بود، برق با نرخ تعرفه صنعتی را با استخراج‌کنندگان با شرط اینکه درآمد حاصل را به‌طور مشخص برای سرمایه‌گذاری در ساخت نیروگاه‌های جدید قرار دهند؛ محاسبه نماید؛ که موجب افزایش ظرفیت تولید برق در کشور نیز شده و از فرصت موجود استفاده لازم برای اقتصاد کشور صورت خواهد پذیرفت.
۱۶) کل میزان مصرف انرژی صنعت رمز ارزها در کشور، حتی درصورتی‌که به ۱۰ درصد استخراج رمز ارزها در دنیا برسد؛ کمتر ۹۰۰ مگاوات ساعت خواهد بود که این عدد در حدود تنها یک درصد از ظرفیت تولید برق در کشور است و این درحالی‌که است که با توجه به فراوانی نسبی منابع گازی در کشور، می‌توان حتی بر ظرفیت‌های تولید برق در کشور با تأمین گاز باقیمت منصفانه به نیروگاه‌ها افزوده شود. به‌بیان‌دیگر سهم مصرف انرژی در صنعت استخراج رمز ارزها لزوماً عدد قابل‌توجهی نیست اما منافع اقتصادی مناسبی را می‌تواند برای اقتصاد کشور ایجاد نماید.
۱۷) موضوع استخراج رمز ارزها نیز همانند حوزه بلاک چین و رمز ارزها دارای ابعاد مختلفی است و لذا متولی اصلی آن در کشور مشخص نیست، وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت اقتصاد و امور دارایی، وزارت صنایع، معدن و تجارت، مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، گمرک، سازمان امور مالیاتی، سازمان ملی استاندارد ایران و برخی از نهادهای دیگر می‌توانند در این حوزه ورود پیدا کنند. لذا لزوم یکپارچه‌سازی قانون‌گذاری و تشکیل کارگروه مشترک می‌تواند از پراکندگی سیاست‌گذاری در این حوزه جلوگیری نماید. به‌علاوه در تنظیم‌گری این حوزه نبایستی منافع یک‌نهاد در نظر گرفته شود و بایستی منافع کشور در حال حاضر و در آینده موردتوجه سیاست‌گذاران باشد.
نتیجه نهایی؛ بازی برد – برد
درنهایت سیاست‌گذار بایستی به‌گونه‌ای سازوکار و قواعد بازی را تعریف نماید تا تعادل نهایی یک تعادل برد – برد برای دولت و بخش خصوصی باشد. تنها در این حالت خواهد بود که رفاه جامعه حداکثر شده و کشور می‌تواند از فرصت‌ها و مزیت‌های این فعالیت استفاده کند. این شرایط محقق نخواهد شد مگر آنکه یک تعامل مناسب میان دولت و فعالان در حوزه مورد تنظیم‌گری شکل بگیرد . متأسفانه به‌طور نسبی نیروهای استخدامی ارگان‌های دولتی آگاهی و دانش لازم را در رابطه با فناوری‌های نوظهور نداشته درنتیجه می‌توان با دعوت از کارشناسان و فعالان این حوزه جهت اخذ تصمیمات کارشناسی کمک نمایند. در فضای حکمرانی امروز، مدل حکمرانی چند ذی‌ربطی که مشارکت تمام ذینفعان را در نظر می‌گیرد می‌تواند به‌طور عملی مورداستفاده سیاست‌گذار در تنظیم‌گری این حوزه و سایر حوزه‌های مرتبط با تکنولوژی بلاک چین و رمز ارزها قرار گیرد. به نظر می‌رسد دولت می‌تواند با بازطراحی و اصلاح قواعد این حوزه، امکان بهره‌مندی از فرصت‌های آن را برای اقتصاد کشور فراهم سازد.
